Językowy obraz świata: arcobaleno czyli tęcza

W kolejnym poście z cyklu 'językowy obraz świata' chciałam się zająć bardzo ostatnio trendowym, zarówno we Włoszech, jak i u nas (choć z zupełnie innych powodów i w innym kontekście) słowem arcobaleno, czyli tęcza. We Włoszech tęcza - z towarzyszącym hasłem 'andra tutta bene' (wszystko będzie dobrze) - stała się teraz bardzo pozytywnym symbolem zwycięskiej walki z koronawirusową pandemią. Z czym i w jaki sposób została skojarzona tęcza u nas opisywać chyba nie muszę (i wolę w ten smutny temat nie wchodzić...)

 

Tęcza po włosku a w innych językach (romańskich i germańskich)

Przejdźmy więc lepiej do rozłożenia włoskiego słowa.  Wg  Treccani: arcobaléno [comp. di arco e baleno] to fenomeno di ottica atmosferica dovuto alla rifrazione e riflessione della luce di una sorgente attraverso goccioline d’acqua disseminate nell’atmosfera.
A przekładając każdy z elementów składowych osobno: 'łuk (arco) jasnego, nagłego i ulotnego światła, blasku (baleno). 
Czyli w porównaniu np. z angielskim rainbow czy niemieckim regenbogen (deszczowy łuk) znów u Włochów nacisk idzie bardziej na efekt końcowy (opis tego, co widzimy na niebie), niż powodujący go (związany z padaniem deszczu) proces. Choć jeszcze bliżej opisu końcowego efektu są tu tym razem hiszpański i portugalski (arco-iris, czyli dosłownie tęczowy łuk).

 

Tęcza w językach słowiańskich

 

A skąd się wzięła i co oznacza nasza tęcza? Otóż to słowo pochodzi od  prasłowiańskiego tϙča (czyt. tǫk-ja)  oznaczającego ogólnie ‘chmurę’ (deszczową czy burzową), a ono z kolei od praindoeuropejskiego tenk -‘ściągać, zbierać się, zbijać się'.  Zatem zdecydowanie źródłem tego słowa jest pierwotny proces w postaci opadu (deszczu, ulewy, burzy itp), po którym to ewentualnie może pojawić się ów wielobarwny łuk na niebie. Stąd też dziś w większości języków słowiańskich tęcza oznacza właśnie raczej chmurę (rosyjska тучa) lub wręcz grad (słoweńska toča czy chorwacka tuča), a tylko w polskim (i prawie wymarłym już łużyckim) słowo to zaczęło oznaczać bardziej ostateczny (i zdecydowanie radośniejszy) efekt. Traktując - zgodnie z ideą językowego obrazu świata - sposób konstrukcji danego słowa jako  pewnego rodzaju odzwierciedlenie charakterystycznego dla danej nacji sposobu postrzegania rzeczywistości stwierdzić trzeba, że najbardziej optymistyczną nazwą tęczy wśród języków słowiańskich jest  ukraińska веселка ;)

Il maggio di Accettura - "małżeństwo drzew"

Rok temu, we wrześniu, wyskoczyłam sobie na kilka dni na południe Włoch. Wyprawa costa a costa, czyli z wybrzeża Adriatyku na wybrzeże Jońskie. Przez -  a jakżeby inaczej - Materę:D Liczyłam na zobaczenie kręconych tam zdjęć do nowego Bonda, tymczasem trafiła mi się inna, chyba nawet ciekawsza atrakcja. Okazało się bowiem, że na Piazza San Pietro Caveoso "wyrosło" wielkie drzewo. Przez kolejne kilka godzin próbowałam dociec, o co w tym wszystkim chodzi. Wzięłam udział w odgrywanych obrzędach, obejrzałam plakaty i rozdawane ulotki, trochę opowiedzieli mi - jak zwykle chętni do rozmowy - miejscowi Włosi i po powrocie do domu - przy wsparciu źródeł internetowych -  poskładałam sobie to w całość. I  oto co z tego wszystkiego wyszło :)

 

Majowa festa patronale w Accetura 

 

Przedstawiane obchody odbywają się corocznie w Pięćdziesiątnicę (pentecoste, czyli nasze Zielone Świątki) w znajdującej się w Bazylikacie miejscowości Accettura  i wiążą się z obchodami święta patrona miasteczka - San Giuliano (wrześniowy mini-pokaz w Materze był promocyjną częścią prezentacji miasteczka jako "jednodniowej stolicy kultury").

 

Il Maggio e Cima - uroczysty wybór, transport i zaślubiny

Wszystko rozpoczyna się w pierwszą niedzielę po Wielkanocy, gdy to grupa ochotników udaje się do pobliskiego lasu Montepiano, gdzie wybierają najwyższy, najprostszy i najzdrowszy dąb. On stanie się il Maggio (czyli majem). W następną niedzielę w lesie Gallipoli wybierana jest Cima (szczyt) - ostrokrzew, który to w maju, w akcie symbolicznego ślubu zostanie zaszczepiony na wybranym wcześniej dębie. W dzień wniebowstąpienia Maggio, czyli nasz dąb, zostaje wycięty, a osiem dni później zaciągnięty przez woły do tzw. 'chiapparedd' - obszaru oddalonego od Accettury o ok. 4 km. Stąd następnego dnia wyruszy ponownie w kierunku wioski. Gdy w dzień Pięćdziesiątnicy (czyli niedzielę) Maggio wznawia swoją podróż do miasteczka, także Cima zostaje ściągnięta i uroczyście przeniesiona na ramionach do Accettury. Jej kilkunastokilometrowy transport trwa cały dzień  i nie brak w nim przystanków z obfitym  bufetem (w końcu wesele, nie?:D) Oba drzewa 'spotykają' się wczesnym wieczorem i odbywają się zaślubiny (sczepienie obu drzew). Ale prawdziwa festa dopiero się zaczyna.

 

 

Podniesienie drzew, procesje i zawody we wspinaniu się

 

Poniedziałek poświęca się na przygotowania niezbędne do podniesienia obu drzew. Z sąsiedniego Valdienne przybywa także procesja z obrazem przedstawiającym świętych Jana i Pawła.  Następnie we wtorek ma miejsce bardzo uroczysta (i bardzo hałaśliwa:D) procesja San Giuliano. Dziewczęta w odświętnych strojach z wstążkami, chłopcy przebrani za "grające drzewa" oraz towarzyszący im tłum mieszkańców podążają głównymi ulicami miasteczka, żeby ostatecznie dotrzeć do Largo San Vito, gdzie znajduje się Maggio. Pod okiem świętego i tysięcy milczących już teraz widzów drzewo zostaje uroczyście podniesione i osadzone. Jeszcze tylko odważni śmiałkowie spróbują swoich sił we wspinaniu się na nie (ma zwykle ok. 40 metrów wysokości!) i festa dobiega końca.  Aż do następnego roku.

 

Inne lukańskie miejscowości z podobnymi obrzędami

 

Według informacji z włoskiej Wikipedii podobne festiwale odbywają się także w różnych innych lukańskich ośrodkach, np. w Oliveto Lucano, Pietrapertosie, Castelmezzano, Castelsaraceno, Rotondzie, Viggianello czy Terranovie di Pollino. Antropolodzy  uważają je za dość wierne odzwierciedlenie starożytnych pogańskich rytuałów agrarnych i nadrzewnych typowych dla kultury ludowej wielu krajów europejskich. Ich celem było "wiosenne odrodzenie", czyli pozimowe wprowadzenie do domów zapładniającego ducha natury. Jak widać ludność Accettury dodała do tego sporo elementów lokalnych (jak to na południu Włoch - bardzo wspólnotowych), a i elegancko połączyła pogańską tradycję z kultem katolickiego świętego.

To, co ja zobaczyłam rok temu w Materze (i czego próbki znajdują się na załączonych niżej filmikach) to było osadzenie drzewa oraz - co zrobiło na mnie chyba największe wrażenie - owa uroczysta procesja 'drzew'. Mam nadzieję, że kiedyś uda mi się dotrzeć do Accettury na całość. W tym roku - z wiadomych względów - uroczystość nie odbyła się po raz pierwszy od czasów wojny.

Przy pisaniu notki korzystałam z oficjalnej strony  festiwalu: http://www.ilmaggiodiaccettura.it

Tłumaczenie: Ermal Meta "Finira bene"

To było totalne zaskoczenie. Wyczytałam rano, że wieczorem będzie specjalny majówkowy koncert. Znaczy tradycyjny rzymski koncert na Primo Maggio, ale oczywiście w tej sytuacji w trochę innej formule. Z całą masą gwiazd, wśród nich większością moich ulubieńców. Zasiadłam wiec wieczorem przed Rai3, żeby się zachwycać. I to robiłam. Aż przyszła kolej na Ermala i okazało się, że śpiewa coś, czego nie kojarzę. No to zaczęłam szukać w internecie. I okazało się, że to jego najnowsza piosenka, którą całkiem niespodziewanie wypuścił właśnie tego ranka. Ze słowami idealnie pasującymi do obecnej sytuacji wokół (choć napisanymi jeszcze w styczniu). Trwały kolejne występy, a w mojej zachwyconej głowie narastał pomysł przetłumaczenia tej piosenki. Natychmiast. I tak oto skończyłam przekład prawie równo z koncertem. I mam z tego megafrajdę:) Tekst nie jest specjalnie skomplikowany, piękno utworu niekoniecznie wiąże się ze stopniem trudności słownictwa czy gramatyki. Najważniejsze na ile porusza.

To nie ciemność, to tylko tunele

Ten deszcz miesza twoje i moje łzy

Wiem, że miałbyś ochotę po prostu uciec

Albo wrócić

Wiesz, że nie jest łatwo być samemu na świecie

Że we dwójkę można już zacząć rewolucję

Pomyśl, jak często wzajemnie się ranimy

Ale nie martw się

Skończy się dobrze 

Skończy się dobrze
Skończy się dobrze
Skończy się dobrze

Skończy się dobrze
Skończy się dobrze
Skończy się dobrze

Wiem, że dałeś więcej niż wziąłeś
Że czasami nie myślenie o tym wydaje się jedynym wyjściem

Blizny są łącznikiem z przeszłością

Ale nie martw się

Skończy się dobrze

Skończy się dobrze

Skończy się dobrze

Skończy się dobrze

I to nie twoja wina
Jeśli nie możesz się zdecydować
Czy odejść czy pozostać

Czy zostawić wszystko, tak jak jest

I to nie moja wina
Jeśli potrzebuję wierzyć
Że jest tu ktoś
Kto mnie potrzebuje

Skończy się tak jak powinno

Skończy się, skończy

Skończy się po myśli

Skończy się tak, jak przychodzi

Skończy się skończy, nie będzie trwać wiecznie

Nie martw się

Skończy się skończy skończy

dobrze

dobrze

dobrze

Skończy się dobrze

Dla ciebie i trochę też dla mnie

Skończy się dobrze

Nawet jeśli nie chcesz w to wierzyć

Skończy się dobrze  
Dla nas, którzy nie potrafimy wygrywać

Którzy nie potrafimy wygrywać

Skończy się dobrze

Dla ciebie, co samotnie wychowujesz dzieci

Skończy się dobrze 

Dla ciebie, któremu każde drzwi zamieniają się w mur

Skończy się dobrze

Wiem to, przysięgam ci

Skończy się dobrze 

Skończy się dobrze (dobrze)

Skończy się dobrze (dobrze)

Przysięgam ci, skończy się dobrze

Skończy się dobrze (dobrze)

Skończy się dobrze (dobrze)

Skończy się dobrze (dobrze)

Od Sanremo po Disneya - mashupy Ladyvette

Piątek trzynastego i jeszcze przy szalejącym koronawirusie, więc przymusowe siedzenie w domu. Gotowy przepis na depresję? Niekoniecznie i jednym z ratunków może być posłuchanie i obejrzenie  pań, o których już tu kiedyś pisałam. Ostatnimi czasy Ladyvette zabrały się bowiem za produkcję kolejnych mashupów. Nie rezygnując przy tym  z charakterystycznego dla nich poczucia humoru.  Poza dawką jakże potrzebnego teraz śmiechu można także zaznajomić się z historią włoskiej piosenki (ale też posłuchać jak brzmią np. disneyowe szlagiery we włoskiej wersji :D) 

Od czego by tu zatem zacząć? Hmmm.. może  optymistycznie od zestawu wakacyjnych przebojów:

I na drugą nóżkę przeboje z lat 90.

Rozgrzani? To na lekkie ochłodzenie hity bożonarodzeniowe:

I poprawmy Disneyem:

Za komercyjnie? To trochę chilloutu przy zestawie indie music:

I wracamy do szaleństwa (nb gry video to też pomysł na siedzenie w domu:D)

A na koniec hiciory z grubej rury, czyli z Sanremo:

I jak widać, taką zabawę można sobie zrobić nie wychodząc z domu ;)

Ps. A jak się wam podoba powracający motyw Diego? :D

Tłumaczenie: Diodato "Che vita meravigliosa"

Diodato odkryłam dwa lata temu przy okazji festiwalu w Sanremo. Trochę później przetłumaczyłam jego ówczesną festiwalową propozycję 'Adesso'. A później, no cóż...trochę o nim zapomniałam. Aż kilka dni temu, całkiem przypadkiem trafiłam na YT na jego nową piosenkę. Zachwyciłam się od pierwszego przesłuchania, no i poszło. Odsłuchałam starsze utwory, doczytałam, że wychował się w Taranto (znaczy 'swój', Apulijczyk <3) i że "Che vita meravigliosa" (część ścieżki dźwiękowej do nowego filmu Ozpetka zresztą) zapowiada nowy album Diodato, który to pojawi się na Walentynki. Zatem czekam, czekam niecierpliwie, tymczasem oto tłumaczenie 'Cudownego życia' (tłumaczenie któregoż uświadomiło mi, że to także bardzo moje podejście do życia).

Sai

questa vita mi confonde

coi suoi baci e le sue onde

sbatte forte su di me

vita che ogni giorno mi divori

mi seduci mi abbandoni

nelle stanze di un hotel

Tra le cose non fatte per poi non doversi pentire

le promesse lasciate sfuggire soltanto a metà

mentre pensi che questo non vivere sia già morire

chiudi gli occhi lasciando un sospiro alla notte che va

Ah che vita meravigliosa

questa vita dolorosa, seducente, miracolosa

vita che mi spingi in mezzo al mare

mi fai piangere e ballare come un pazzo insieme a te

Sì avrei potuto andare al trove

non dar fuoco a ogni emozione

affezionarmi ad un cliché

ma sei la vita che ora ho scelto

e di questo non mi pento

anche quando si alza il vento

E mi perdo nel vortice di ogni tua folle passione

tra i profumi dei fiori che posi qui dento di me

mi fai bere i tuoi baci affinchè io poi possa arrivare

dentro l'ultima notte d'estate ubriaco ad urlare

Ah che vita meravigliosa

questa vita dolorosa, seducente, miracolosa

vita che mi spingi in mezzo al mare

mi fai piangere e ballare come un pazzo insieme a te

Ah che vita meravigliosa

questa vita dolorosa, seducente, miracolosa

vita che mi spingi in mezzo al mare

mi fai piangere e ballare come un pazzo insieme a te

E non vorrei mai lasciarti finire

no non vorrei mai lasciarti finire

https://lyricstranslate.com

Wiesz,
to życie miesza mi w głowie
Ze swymi falami i pocałunkami
Daje mi solidnie popalić.
Życie, które codziennie mnie pochłania,
Uwodzi mnie i porzuca
W hotelowych pokojach.

Pomiędzy rzeczami nie zrobionymi, by nie trzeba było ich żałować,
Porzuconymi w połowie obietnicami
Myśląc, że kto nie żyje, już jest martwy
Zamykasz oczy zostawiając swe westchnienia nadchodzącej nocy

Ach, co za wspaniałe życie

To bolesne, uwodzicielskie, cudowne życie

Życie, które popycha mnie w środek morza

Sprawia, że płaczę i tańczę,

Jak wariat, razem z tobą.

Tak, mogłem pójść w inną stronę

Nie zapalać się tak do wszystkiego,

Nie przywiązywać się tak do banałów,

Ale jesteś życiem, jakie wybrałem

I nie żałuję tego,

Nawet, gdy jest bardzo pod wiatr.

I zatracam się w wirze każdej z twych szalonych pasji,

W zapachu kwiatów, które tu we mnie rozścielasz

Sprawiasz, że spijam twe pocałunki dopóki nie skończę

W środku ostatniej nocy lata pijany i krzyczący

Ach, co za wspaniałe życie

To bolesne, uwodzicielskie, cudowne życie

Życie, które popycha mnie w środek morza

Sprawia, że płaczę i tańczę,

Jak wariat, razem z tobą

Ach, co za wspaniałe życie

To bolesne, uwodzicielskie, cudowne życie

Życie, które popycha mnie w środek morza

Sprawia, że płaczę i tańczę,

Jak wariat, razem z tobą.

I nie chciałbym, by się to kiedyś skończyło,

Nie, nie chciałbym, by się to kiedyś skończyło

Ach, co za wspaniałe życie

Ach, co za wspaniałe życie

Ach, co za wspaniałe życie

Ach, co za wspaniałe życie

Ach, co za wspaniałe życie

To bolesne, uwodzicielskie, cudowne życie

Życie, które popycha mnie w środek morza

Sprawia, że płaczę i tańczę,

Jak wariat, razem z tobą

Ps. Tymczasem kolejna piosenka Diodato z nowego albumu, 'Fai rumore', bierze właśnie udział w tegorocznym Sanremo. Po pierwszym usłyszeniu w trakcie festiwalu stwierdziłam, że 'fajna, ale nie dorównuje 'Che vita meravigliosa'.  Starczył jednak jeden dzień, żeby weszła mi do głowy prawie tak samo:D Nie wykluczam zatem popełnienia kolejnego tłumaczenia:P

Museo del Confetto, czyli degustując słodkości w apulijskim muzeum cukierków

Okołoświątecznie zaległa notka o temacie bardzo choinkowym... czyli słodkościach ;D

 

 

Muzeum cukierków w Andrii

 

Wyruszyć na Castel del Monte, dotrzeć do fabryki-muzeum słodkości w Andrii - to mogę tylko ja:D Ale wcale nie  żałuję.  Il Museo del Confetto to naprawdę coś unikatowego, a stosunkowo mało znanego, czyli idealne miejsce dla mnie.  Jak się już dotrze do Andrii to trudno je przegapić, bo znajduje się tuż obok malutkiego centro storico.  Zaraz po wejściu czuje się atmosferę ponad stuletniej historii... te półki, ta kasa....no i ten zapach słodkości z klasą.

 

Ile kosztuje i trwa zwiedzanie Museo del Confetto

Zwiedzanie (z degustacją wybranych produktów firmy!) kosztuje 5 euro. Oczywiście wybrałam oprowadzanie po włosku, ale możliwe jest też po angielsku. 

Salki są tylko trzy (każda tyczy innego aspektu produkcji), zwiedzanie zatem nie trwa jakoś strasznie długo, za to jest rzeczowe i bardzo smakowite. 

 

Część sprzętów używanych kiedyś do produkcji wygląda oczywiście jak narzędzia tortur :D

 

Czego się dowiesz w trakcie zwiedzania muzeum

Poza ogólną historią firmy (obecnie prowadzi ją już czwarte pokolenie rodziny Muccich-Giovannich), poznaniem oferty produktów i technik ich wytwarzania można dowiedzieć się też m.in:
- jaka jest różnica między confetto a dragette (czyli cukierkiem a drażetką),
- dlaczego jeden z produktów firmy okazał się tak niebezpieczny, że w pewnym momencie zakazano jego dalszej produkcji,
- od kogo i z jakim podtekstem lokalne przyszłe panny młode dostawały taki zestaw słodyczy,
- jaki jest związek pomiędzy Fryderykiem II (on jest wszechobecny w Apulii:D) a słodyczami Mucci-Giovanni (lavanda liquore smakują bajecznie!) 

 

 

Wszystkie oglądane słodycze można też kupić

A na koniec, jako że muzeum jest połączone ze sklepem firmowym, można sobie zakupić tyle co prezentowane słodkości do dalszej degustacji w domu - czy też na fajny oryginalny włoski prezent z podróży.  Dostaniemy je w eleganckich gotowych pakietach, ale wszystko można kupić też na wagę.

 

Swoją drogą to bardzo unikatowa koncepcja, żeby zrobić muzeum firmy, która wciąż działa. Cieszę się, że przez przypadek wylądowałam właśnie w tym miejscu (ponoć nie ma przypadków;)) i chętnie tam jeszcze kiedyś wrócę. 

 

Zaproszenie od właścicieli firmy

 

A jeśli moje zachęty to mało posłuchajcie jeszcze jak odwiedzenia swojej rodzinnej firmy zapraszają siostry Mucci:

 

Allora: vieni, assaggia, scoprilo!

Językowy obraz świata: cavatappi czyli korkociąg ;)

Zanim sprawozdania z kolejnych włoskich wojaży (było króciutko ale dość intensywnie) dawno planowana inauguracja nowego cyklu na blogu. Językowy obraz świata to pojęcie, które robi ostatnio furorę w lingwistyce i wcale mnie to nie dziwi, bo to fascynujący temat i wcale nie tylko dla akademickich badaczy. Wystarczy się interesować światem wokół i trochę znać języki, żeby dostrzec że język faktycznie zarówno jest odbiciem rzeczywistości wokół, jak i na ten obraz świata wpływa. 

Chciałabym zatem w tym cyklu trochę to poanalizować na przykładach, głównie włoskich oczywiście.

Zacznę zatem od początku, czyli słowa, które jako pierwsze skłoniło mnie do takiej refleksji :D To słowo to cavatappi, czyli korkociąg.

Dlaczego korkociąg?

To niezwykle istotna rzecz w trakcie pobytu w Italii, a niestety - w odróżnieniu od makinetki (kawiarki) -  nie stanowi niezbędnego wyposażenia każdego włoskiego mieszkania (z powodu to czego często we Włoszech cierpiałam, bo mało jest  podobnie frustrujących rzeczy,  jak kupienie butelki fajnego wina i niemożność jej otworzenia).
Nauczywszy się, jak brzmi to nader pożyteczne słowo po włosku zaczęłam je rozkładać na czynniki pierwsze i porównywać z innymi językami.

Cavatappi, czyli robienie dziury

Wg słownika  Treccani cavatappi to: [comp. di cava(re) e tappo]. - [strumento metallico, costituito da una spirale a vite, con cui si cavano da bottiglie o fiaschi i tappi di sughero] ≈ cavaturaccioli, ⇑ apribottiglie. 

cavare v. tr. [lat. cavare «rendere cavo, incavare scavando» 

Zatem tłumacząc dosłownie na polski byłoby to 'robienie dziury (cavare, od cavo=dziura) w korku (tappo). 

A jak jest w innych europejskich językach?

Zarówno po angielsku, jak po francusku czy niemiecku słowo korkociąg skonstruowane jest podobnie: chodzi tu o coś, za pomocą czego można ciągnąć/wyciągać korek. Nacisk zatem idzie na proces. Czesko-słowacko vyvyrtka też idzie w tym kierunku.  Tymczasem włoska nazwa zwraca uwagę na zupełnie inny element: (z)robienie dziury w korku. Czyli bardziej na efekt, niż na proces sam w sobie. Co zresztą świetnie pasuje do np włoskiego sposobu studiowania, który to opisywałam na tym blogu (brak konieczności chodzenia na zajęcia, można je zmienić do ostatniego momentu, ważne żeby zdać końcowy egzamin - czyli też bardziej nacisk na ostateczny efekt, niż proces). I to jest właśnie ów językowy obraz świata - to samo słowo w różnych językach skonstruowane być może z uwzględnieniem charakterystycznego dla danej nacji sposobu postrzegania rzeczywistości.
I czyż nie jest to fascynujące?